SANTOKHI’S AUTORITAIRE LEIDERSCHAP NIET VER VAN POETIN’S DICTATORIALE KARAKTER

Foto: President Chandrikapersad Santokhi en de Russische president Vladimir Poetin | Auteur: Wilfred Leeuwin.

Het is hoe langer hoe meer de vraag in hoeverre Suriname onder het bewind van President Chandrikapersad Santokhi nog een democratische rechtsstaat genoemd kan worden.

De handelingen en uitingen van het staatshoofd beantwoorden meer aan die van een autocratische leider die geen respect heeft voor democratische instituten, de macht naar zich toetrekt en misbruikt, geen kritiek duldt en met gebruikmaking van verouderde koloniale wetgeving de rechtsstaat, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling om zeep helpt. Officieel heet Suriname een democratische republiek te zijn, echter blijkt dat na bijkans vier jaar het autoritair leiderschap van Santokhi niet ver af staat van het dictatoriale karakter van zijn Russische collega, alleenheerser Vladimir Poetin.

Bestuursvormen

Democratie, autocratie en dictatorschap zijn internationaal gedefinieerde bestuursvormen met elk hun eigen kenmerken. Die kenmerken stellen ons in staat onze leiders te herkennen en uiteindelijk zelf een keuze te maken. Meer nog zijn deze bestuursvormen herkenbaar aan het wel of niet aanwezig zijn van de kenmerkende voorwaarden waaraan zij moeten voldoen.

President Santokhi, die volgens rechtsgeleerde Hugo Fernandes Mendes, al helemaal geen electoraal draagvlak heeft omdat hij niet rechtstreeks is gekozen door de kiezers, maar indirect door volksvertegenwoordigers van politieke partijen, regeert echter wel als een executieve, bij wet gekozen president volgens een presidentieel stelsel, wat Suriname absoluut niet heeft.

We zien dit in veel meer dan alleen het slaan van presidentiële besluiten die democratische instituten zoals de Staatsraad en De Nationale Assemblee buiten spel zetten. Het staatshoofd komt er ook nog publiekelijk voor uit en houdt de samenleving voor dat hij alle verantwoordelijkheid draagt. Wanneer een minister of een bij wet ingesteld instituut niet naar zijn inzichten functioneert, is hij in zijn optiek als staatshoofd gerechtigd buiten democratisch ingestelde instellingen en werkwijzen om eigendunkelijk te mogen handelen.

Deze bestuursvorm is net als de andere twee per definitie niet fout of strafbaar. Het gaat er wel om wat wenselijk is, maar vooral waar we als samenleving voor gekozen hebben en constitutioneel op gegrondvest zijn. Zoals Santokhi regeert heeft dat alles te maken met autocratie, waar Suriname niet voor heeft gekozen, zoals in de verdere uiteenzetting zal blijken.

Poetin en Santokhi

Santokhi begint zowel in zijn carrière als in zijn autoritaire manier van doen, steeds meer vergelijkingen te vertonen met Poetin. Beiden hebben een politieke achtergrond: Poetin bij de KGB, de geheime dienst van Rusland en Santokhi bij het Korps Politie Suriname. Beiden zijn binnen hun politieke organisaties een alternatief om hun land weer op de rails te krijgen.

Poetin volgt Boris Jeltsin op die plotseling aftreedt na de val van de Sovjet-Unie en het is Poetins grootste drang om dat te herstellen. Santokhi wordt door de VHP na een interne explosieve situatie in de partij als alternatief gekozen tussen de Vernieuwingsbeweging en de oude garde, toen onder leiding van Ramdin Sardjoe. Na twee verkiezingen waar het ultieme doel van de VHP, regeermacht behalen mislukt, wordt Santokhi in 2020, mede door het falende economisch beleid van de revolutionair Desi Bouterse gekozen.

Net als Poetin heeft hij -Santokhi- een grote drang het land te redden en uit de economische malaise te halen waarin het verkeert. In beide gevallen blijkt dat het naar zich toetrekken van de macht en invloed hebben op de andere machten en democratische structuren, de manier is om hun machtspositie te verstevigen. Poetin is intussen 20 jaar aan de macht en Santokhi nu bijkans vier jaar. De Surinaamse president bedient zich hoe langer hoe meer van macht strategieën zoals Poetin het heeft gedaan.

Al vanaf dag één bleek na de vorming van het kabinet dat er geen eenheid is en dat Santokhi/de partijpolitiek van de VHP, het voor het zeggen heeft. Net als de Russische heerser meent Santokhi openlijk te moeten aangeven dat alle verantwoordelijkheid bij hem ligt en wordt aan de Grondwet en andere democratische structuren naar eigen inzicht inhoud gegeven. Beide presidenten, Poetin in de afgelopen 20 jaar, rekenen in meerdere mate af met critici.

Politieke tegenstanders, zij het terecht of onterecht verdwijnen achter de tralies of krijgen tenminste een strafblad op hun naam. Waar in Rusland de media en burgers die het aandurven kritiek te hebben op het staatshoofd en zijn beleid, hard wordt opgetreden, zien wij in Suriname een dergelijke toenemende trend. Alleen al in 2023 zijn bijkans vijftien burgers voor het gebruik maken van hun recht op vrije meningsuiting opgepakt door de politie en ingesloten, zonder dat daarvoor de rechter aan te pas is gekomen.

Het jaar 2024 heeft zich nauwelijks aangediend en we zien een voortzetting van deze trend in het voorval met het boek ‘Corruptie op het hoogste niveau’. De rij van vergelijkingen tussen Poetin en Santokhi is lang. Maar vaststaat dat beiden de autoritaire baas in hun land zijn die de geest van dictatuur ademen. Geen van beide voldoet aan de hieronder volgende democratische kenmerkende voorwaarden waar de samenleving voor staat.

Autocratie

• Deze bestuursvorm is het tegenovergestelde van democratie en is als volgt te herkennen. De leider legt zijn of haar wil eenzijdig op. Dit is bij Santokhi in toenemende mate te herkennen met bijvoorbeeld het tegen de regels in, ingrijpen in statutaire protocollen (Staatsolie) en het uitvaardigen van presidentiële besluiten (grondconversie).
• · Duldt weinig of geen tegenspraak en staat niet open voor het debat en de publieke opinie die niet in zijn of haar voordeel spreekt. Kritische media en andersdenkenden worden als lastig ervaren en krijgen al gauw het etiket opgeplakt van politieke tegenstanders.
• · De autoritaire leider is bazig en dominant, houdt de regie van alles in eigen hand en voert naar eigen inzichten controle uit.
• · Dit leiderschap neemt eigendunkelijke beslissingen. Ondergeschikten moeten daaraan gehoorzamen en die uitvoeren.
• · Deelt geen informatie met anderen, tenzij het noodzakelijk en in het eigen voordeel is. We zien dit bij onder andere het geval met de Mennonieten. (Terwijl deze analyse wordt geschreven komt het bericht binnen dat de media en journalisten niet zoals gebruikelijk informatie mogen krijgen van het Korps Politie Suriname over criminaliteitscijfers).
• · Verzamelt bij voorkeur ondergeschikten om zich heen die weinig kritisch zijn of alleen met voorstellen en oplossingen komen die de leider welgevallig zijn. Autocratisch leiderschap is niet alleen achterhaald, maar doet denken aan de tijd van de monarchie of aan goddelijke mythen met een heersend karakter. Het nadeel is vervolgens een excentriek bewind van beleidsmakers die geen initiatieven nemen (meer uit angst) en passief zijn. Hard werken is daar wanneer de autoritaire leider er met de neus op zit. Er is vaak ook gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel en weinig inleving in maatschappelijke vraagstukken.

Democratie

Hoewel geen land honderd procent een volwaardige democratie genoemd kan worden, is een land, (politieke) organisatie, of zelf een persoon niet democratisch te noemen wanneer de volgende kenmerken niet of onvoldoende aanwezig zijn.

• Er is een volksvertegenwoordiging, die rechtstreeks door de bevolking wordt gekozen.
• Er zijn vrije, eerlijke en geheime verkiezingen. In Suriname zijn dat geen presidentiële maar parlementaire verkiezingen.
• Er is sprake van machtenscheiding tussen de Uitvoerende macht (regering) Wetgevende macht (parlement) en Rechterlijke macht. (In Suriname hebben de eerste twee een sterke politieke band met elkaar, wat ongezond is volgens staatsrechtgeleerde Fernandes Mendes.
• Er wordt gestreefd naar politieke gelijkheid voor iedereen. In een democratie kan de ene mens niet als meerderwaardig of minderwaardig aan de ander worden beschouwd. Alle burgers moeten dezelfde rechten en plichten hebben. Ze moeten gelijkelijk door de overheid worden behandeld.
• Er is een grondwet met daarnaast, internationale verdragen en gewone wetten die vormgeven aan de samenleving en die ordenen.
• De vrijheid van burgers wordt beschermd. Democratie en vrijheid zijn een soort eeneiige tweeling. Een van de vrijheden is de vrijheid van meningsuiting. Evenwel met een beperking die in de wet is opgenomen.
• Er is een maatschappelijk middenveld. Het volk kiest zijn vertegenwoordigers, maar daarmee is het in een democratie niet gedaan. Het kloppend hart van een democratie is de civil society, het maatschappelijk middenveld van duizenden organisaties die los van de overheid functioneren. Deze zogenoemde non-gouvernementele organisaties (ngo’s) vormen zowel een link als een buffer tussen het volk en de overheid. Aan de ene kant zorgen zij voor belangenbehartiging, aan de andere kant beschermen zij de vrijheid van burgers tegen concentratie van macht in handen van de regering. De belangengroepen zijn bijvoorbeeld vakbonden, natuur- en milieuorganisaties, patiëntenverenigingen, werkgeversverbanden, politieke organisaties.
• Er zijn vrije media. Politiek gaat voor een groot deel over beleid en daarom moet iedereen gelijke mogelijkheden hebben om zich over politieke en maatschappelijke thema’s te informeren. Daarin spelen de media een voorname rol. Radio, televisie, krant, internet, zij verschaffen informatie en leveren een bijdrage aan het debat. Een democratie kan niet zonder vrije media. Maar de relatie tussen politiek en media is vaak ingewikkeld en bepaald niet vrij van conflicten: de politicus wil niet alles vertellen, terwijl de journalist wel alles wil horen.

Dictatuur

Bij deze bestuursvorm ontbreekt het aan de meeste kenmerken die gelden bij een democratie. De macht concentreert zich bij één persoon of een kleine groep. Dit hebben we gezien in de jaren 1980 tot en met 1987, de revolutieperiode. Het kenmerkt zich vooral doordat de scheiding van de drie machten genoemd bij democratie onvoldoende of helemaal niet aanwezig is. Overheden en willekeurige personen die loyaal zijn aan de dictator, zijn zelf niet onderworpen aan het recht. In veel gevallen van dictatuur is er geen grondwet of geschiedt het regeren in strijd met de constitutie. Dit zagen we ook in de jaren 1980 tot 1987, toen het land middels decreten werd bestuurd die werden uitgevaardigd door het Militair Gezag.

ANALYSE